Ślad węglowy – co to jest?

Zmiany klimatyczne są coraz wyraźniej odczuwalne dla każdego z nas, dlatego poszukiwanie sposobów na ich zahamowanie staje się globalnym priorytetem. Co więcej - wymagania Unii Europejskiej dokładnie wskazują działania, które należy poczynić, aby zmniejszyć wpływ działalności człowieka na klimat. W tej walce o przyszłość planety, ale także o spełnienie wymagań prawa, pojęcie śladu węglowego wyłania się jako rekomendowane narzędzie do pomiaru emisji gazów cieplarnianych organizacji, znalezienie największych obszarów emisji GHG, a następnie ich redukcji. Co to jest ślad węglowy, jak się go oblicza, i jakie korzyści można z tego odnieść?

Co to jest ślad węglowy?

Ślad węglowy stanowi wskaźnik mierzący całkowitą emisję gazów cieplarnianych (GHG), które są generowane bezpośrednio lub pośrednio przez jednostkę, lub produkt. Parametr może odnosić się również do wydarzeń oraz organizacji. Wyraża się go w ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO2e), co umożliwia spójną miarę dla różnorodnych gazów cieplarnianych. Jest to wartość, która określa, ile dwutlenku węgla musiałoby być emitowane, aby wywołać taki sam efekt cieplarniany jak inny gaz, uwzględniając jego potencjał ocieplenia i czas trwania w atmosferze. A co składa się na ślad węglowy? Obliczenia uwzględniają emisje sześciu gazów, jak określono w protokole z Kioto, międzynarodowym porozumieniu przyjętym w 1997 roku zrzeszającym państwa chcące prowadzić działania  redukujące emisję gazów cieplarnianych:

• dwutlenek węgla (CO2),
   
• metan (CH4),
   
• podtlenek azotu (N2O),
   
• fluorowęglowodory (HFCs),
   
• perfluorowęglowodory (PFCs),
   
• heksafluorek siarki (SF6).
  
   

Ślad węglowy jest obecnie jedynym narzędziem rekomendowanym do sporządzania raportów ESG (Environmental, Social, and Governance), które mają na celu spełnienie coraz bardziej rygorystycznych wymagań środowiskowych nałożonych przez organy nadzoru oraz oczekiwań inwestorów i konsumentów. Dzięki standaryzacji metodologii obliczania śladu węglowego, na przykład za pomocą protokołu GHG Protocol lub normy ISO 14064, możliwe jest uzyskanie porównywalnych i wiarygodnych danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych.

Metodyka obliczania śladu węglowego

Obliczanie śladu węglowego stanowi kluczowy element w zarządzaniu wpływem działalności ludzkiej na środowisko. W celu zapewnienia spójności i dokładności obliczeń opracowano jednolite standardy i specyfikacje, które powinny być stosowane przez wszystkie podmioty zaangażowane w tę procedurę.

Protokół GHG (Greenhouse Gas Protocol)

Protokół GHG (Greenhouse Gas Protocol) jest jednym z najważniejszych standardów globalnych stosowanych do obliczania i raportowania emisji gazów cieplarnianych. Jego struktura podziału na trzy zakresy (Scopes) pozwala na kompleksowe i systematyczne podejście do inwentaryzacji emisji w całym spektrum działalności organizacji. Szczegółowe zrozumienie tych trzech zakresów jest kluczowe dla precyzyjnego obliczania śladu węglowego oraz wdrażania skutecznych strategii redukcji emisji.

Zakresy emisji według Protokołu GHG

Zakres 1 obejmuje emisje bezpośrednie, które są wynikiem działalności własnej organizacji. Są to emisje generowane przez źródła będące własnością lub kontrolowane przez firmę. Przykłady takich źródeł obejmują emisje pochodzące z instalacji stacjonarnych, takich jak kotły, piece, turbiny i inne urządzenia spalające paliwa kopalne na terenie przedsiębiorstwa. Należą do nich emisje generowane przez pojazdy służbowe używane przez firmę, a także procesy przemysłowe, w tym operacje chemiczne, produkcyjne lub inne technologiczne, które bezpośrednio generują gazy cieplarniane.

Zakres 2 obejmuje emisje pośrednie wynikające z produkcji ciepła, energii elektrycznej, pary technologicznej i chłodu zakupowanych od zewnętrznych dostawców. Chociaż emisje te nie są generowane bezpośrednio przez firmę, są konsekwencją zużycia przez nią energii.

Zakres 3 obejmuje wszelkie inne emisje pośrednie, które wynikają z działalności organizacji, ale nie są bezpośrednio kontrolowane przez nią. Obejmuje to między innymi emisje związane z transportem towarów i pracowników, emisje powstałe w wyniku produkcji materiałów, komponentów i usług nabywanych przez firmę, jak również emisje związane z końcową fazą życia produktów, w tym ich użytkowaniem przez konsumentów oraz procesami recyklingu lub utylizacji odpadów. Zakres 3 jest najbardziej złożonym zakresem do obliczania, ponieważ wymaga gromadzenia i analizy danych z wielu źródeł zewnętrznych. Niemniej jednak jego dokładne uwzględnienie jest kluczowe dla pełnego obrazu wpływu organizacji na środowisko.

Publicly Available Specification 2050 (PAS 2050)

Najpowszechniejszym standardem stosowanym w Polsce jest specyfikacja "Publicly Available Specification 2050" (PAS 2050), opracowana przez British Standards Institute (BSI). PAS 2050 powstała w wyniku szeroko zakrojonych konsultacji branżowych i odpowiada na potrzeby społeczeństwa i przemysłu w zakresie spójnej metody obliczania emisji gazów cieplarnianych w cyklu życia towarów i usług. Główne założenia tej specyfikacji obejmują:

• identyfikację i analizę wszystkich etapów cyklu życia produktu, od pozyskania  surowców po utylizację,
   
• uwzględnienie emisji bezpośrednich i pośrednich związanych z produktem,
   
• standaryzację metod gromadzenia i analizy danych dotyczących emisji.

Standard ISO 14067

Standard ISO 14067, który bazuje na innych międzynarodowych normach takich jak ISO 14040 oraz ISO 14044, opisuje metodykę oceny cyklu życia produktu (LCA - Life Cycle Assessment). W zakresie komunikowania wyników obliczeń standard ISO 14067 odwołuje się do norm ISO 14020 i ISO 14024, które dotyczą ogólnych zasad etykietowania i deklaracji środowiskowych. Ten standard jest szczególnie ważny dla dokładnej kwantyfikacji śladu węglowego produktów i komunikowania wyników w sposób przejrzysty i zrozumiały.

Metodyki branżowe

Oprócz wymienionych ogólnych standardów istnieją także metodyki branżowe dostosowane do specyficznych gałęzi gospodarki, które pozwalają precyzyjnie obliczyć ślad węglowy. Co to dokładnie oznacza? Uwzględnienie specyficznych dla konkretnego przedsiębiorstwa źródeł emisji gazów cieplarnianych. Przykładem może być branża motoryzacyjna, która stosuje metodykę zawierającą charakterystyczne elementy takie jak zużycie energii w procesach produkcji, emisje związane z logistyką oraz emisje powstające w fazie użytkowania pojazdów przez konsumentów. Takie podejście pozwala na bardziej precyzyjne oszacowanie śladu węglowego specyficznego dla danej organizacji.

Dlaczego warto obliczać ślad węglowy?

W dobie wzrastającej świadomości ekologicznej i zaostrzających się norm dotyczących zrównoważonego rozwoju obliczanie śladu węglowego przez organizacje zyskuje na znaczeniu. Ślad węglowy staje się kluczowym wskaźnikiem nie tylko dla działań na rzecz ochrony środowiska, ale również dla strategicznego zarządzania i budowania przewagi konkurencyjnej. Oto najważniejsze powody, dla których warto obliczać ślad węglowy.

Zwiększenie konkurencyjności

Firmy inwestujące w redukcję śladu węglowego często uzyskują przewagę konkurencyjną na rynku. Coraz więcej klientów i partnerów biznesowych preferuje współpracę z przedsiębiorstwami, które aktywnie dążą do zmniejszenia swojego wpływu na środowisko. Transparentne raportowanie i działania na rzecz redukcji emisji mogą znacząco poprawić wizerunek firmy, zwiększając jej atrakcyjność w oczach konsumentów i inwestorów.

Lepszy dostęp do finansowania

Instytucje finansowe coraz częściej uwzględniają informacje o śladzie węglowym w procesach kredytowych. Wysokie emisje GHG mogą negatywnie wpływać na zdolność przedsiębiorstwa do pozyskiwania funduszy, podczas gdy firmy z niskim śladem węglowym mogą liczyć na korzystniejsze warunki finansowania. Przekierowanie finansowania z sektorów wysokoemisyjnych w stronę sektorów niskoemisyjnych sprzyja transformacji energetycznej i zrównoważonemu rozwojowi.

Obowiązki raportowania niefinansowego

Od 1 stycznia 2024 r. niektóre przedsiębiorstwa w Polsce są prawnie zobowiązane do obliczania i raportowania swojego śladu węglowego. Dotyczy to przede wszystkim dużych firm zatrudniających powyżej 250 pracowników, które muszą uwzględniać informacje o emisjach w raportach niefinansowych. Ujawnianie tych danych jest niezbędne dla spełnienia wymogów prawnych oraz dla budowania zaufania wśród interesariuszy.

Poprawa efektywności operacyjnej

Dokładne obliczenie śladu węglowego pozwala organizacjom na identyfikację obszarów, w których można wprowadzić zmiany prowadzące do redukcji emisji. Optymalizacja procesów produkcyjnych, efektywne zarządzanie zasobami oraz wprowadzenie technologii przyjaznych dla środowiska mogą nie tylko zmniejszyć ślad węglowy, ale także obniżyć koszty operacyjne.

Obliczanie i zarządzanie śladem węglowym staje się nieodzownym elementem strategii zrównoważonego rozwoju w każdej nowoczesnej organizacji. Znajomość oraz redukcja emisji gazów cieplarnianych pozwala nie tylko na dostosowanie się do wymogów prawnych, ale także na budowanie przewagi konkurencyjnej, lepszy dostęp do finansowania oraz poprawę efektywności operacyjnej. Świadome działania na rzecz ograniczenia śladu węglowego są kluczowe dla ochrony środowiska oraz długoterminowej stabilności ekonomicznej przedsiębiorstw.